Рубрика: НОВОСТИ

Бу тэрээһин дьон өйүгэр – санаатыгар хатанан хаалар суолталаах күн буолан ааста. Биһи нэһилиэккэ сыл ахсын бастыҥтан бастыҥнары таларга, олус наадалаах күрэх диэтэхпинэ сыыһа буолбата буолуо. Ырыа – үҥкүү күнүн чэрчитинэн, түөлбэлэр икки ардыларыгар, «Ырыа – үҥкүү – Мин олоҕум»  диэн ааттаах сүрдээх үчүгэй, интэриэһинэй күрэх буолла. Бу күрэххэ кыттааччыларбыт 4 музыкальнай нүөмэр бэлэмнээн кэлэн кытыннылар. Балаһыанньа быһыытынан хас биирдии кыттар түөлбэ 2 үҥкүү, биирэ норуодунай, иккиһэ бэйэ көрүүтүгэр, 2 ырыа, бастакыта – байыаннай, иккиһэ көҥүл темаҕа талан кытыннылар. Бары бэрт көхтөөхтүк кыттан, бэйэлэригэр олус үчүгэй бырааһынньык тэриннилэр. Күрэх түмүгүнэн Бастакы миэстэ – “Байылыат”  түөлбэ, салайааччы Лыткина Мария Геннадиевна. Иккис миэстэ – “Туойдаах” түөлбэ, салайааччы Протопопова Елизавета Андриановна. Үһүс миэстэ – “Саһарҕа” түөлбэ, салайааччы Макарова Саргылана Чемпионовна. Түөлбэ слайааччыларыгар, олохтоохторугар өссө үрдүк ситиһиини баҕарыаҕыҥ.

Бүгүн биһи нэһилиэккэ Ньукуолун күнүн көрүстүбүт. Бу күн айылҕа уһуктан, от-мас көҕөрөн, көтөр-сүүрэр кэлэн, олох өрөгөйүн уруйдаан, ырыа-тойук эгэлгэтин тардар, киһи сүргэтэ көтөҕүллэн, айылҕалыын ситимэ күүһүрэр. Ол иһин биһиги сахалар сөбүлүүр аспытын аһаан, ойуурга, хонууга тахсан айылҕалыын алтыһан, ситиммитин бөҕөргөтөн, күүс-уох ылан, сири-уоту аһатабыт. Өссө биир дьылы этэҥҥэ туораан, биир хаары санныбытыгар уулларан, сааспытыгар биир сылы эбинэбит. Бу күҥҥэ күөххэ үктэммиппитин бэлиэтээн, Чочу, Кыадаҥда нэһилиэктэрин аҕам саастаахтарын ыҥыран, олохтоох дьаһалта тэлгэһэтигэр, толору астаах сандалыны тардан аһаттыбыт. Эйэҕэс эҕэрдэ тыллары олохтоох дьаһалта баһылыгын солбуйааччыта Надежда Павловна, бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэсэдээтэлэ Галина Гоголева уо.д.а эҕэрдэлэрин тиэртилэр. Мустубут ыалдьыттары, ылбаҕай ырыалары ыллаан, бэйэ — бэйэлэрин кытта ирэ — хоро кэпсэтэн, көрдөөх оонньуулары оонньоон, бэлэхтэри тутан, эҕэрдэ оһуохайынан түмүктээн, үөрэн – көтөн, астынан тарҕастылар.

Улуу Кыайыы 79 сылыгар анаммыт өрөгөйдөөх күнүн, Арассыыйа эрэ буолбакка, аан дойду бүттүүнэ барыта ураты суолта биэрэн бэлиэтиир. Харах уулаах Кыайыы туһугар, үгүс дьонун толук биэрбит, тыылга таһаарылаах үлэтинэн инньики кирбини хааччыйсыбыт, Саха Сирэ эмиэ бу бэлиэ күнү үрдүк таһаарыылаахтык бэлиэтиир. Ол курдук Чочу нэһилиэгэр Ыам ыйын 9 күнүн, Улуу Кыайыы 79 сылын  бэлиэтээтэ. Сэрии сылларыгар биһиги нэһилиэктэн 182 киһи ыҥырыллыбыта, олортон 72 киһи эргиллэн кэлбитэ, хомойуох иһин 110 эдэр буойун  эйэлээх олох иһин күүстэрин кыахтарын харыстаабакка, сырдык тыыннарын толук уурбуттара. Кыайыыны аҕалсыбыт хорсун буойуттарбытыгар, тыылга хаалан Кыайыыны уһансыбыт хоһуун дьоммутугар махталбыт мунура суох.

Бу тэрээһиҥҥэ Чочу нэһилиэгин Муниципальнай Тэриллии баһалыгын эбээһинэһин солбуйааччы Евсеева Надежда Павловна, нэһилиэк бэтэрээннэрин  ааттарыттан үлэ бэтэрээнигэр, Чочу нэһилиэгин бочуоттаах бэтэрээнэ, Саха Республикатын тыа хаһаайыстыбатын бэтэрэнэЕгоров Николай Иннокентьевич, сэрии кэмин оҕото Светлана Ивановна Новикова, И.М.Гоголев – Кындыл аатынан орто оскуола 11 кылааһын үөрэнээччитэИванов Аким эҕэрдэ тыл эттилэр. Бу кырыыстаах сэрии бүппүтэ, Улуу Кыайыы олохтоммута 79 сылын көрсөбүт, аҕа көлүөнэ эриирдээх – мускуурдаах араас историческай түгэннэрдээх олоҕуттан биир кэрдииһин – Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии сылларын – фронт уонна тыыл кыттыылаахтарынан киэн туттан, албан ааттарыгар сүгүрүйэн туран Кыайыы памятнигар өйдөбүнньүк грилянданы, Чочу нэһилиэгин И.М.Гоголев – Кындыл аатынан орто оскуола улахан кылааһын үөрэнээччилэрэ уурдулар.  Үөрүүлээх митинг кэннэ киэһэ “Үрүҥ Уолан” сынньалаҥ киинигэр бэтэрээннэрбитигэр аналлаах кэнсиэринэн түмүктээтибит.

Саха сирин саллаат уолаттара, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар, фроҥҥа арҕаа тиийэ, кыр өстөөҕү утары сомоҕото буолан, сүүһүнэн бырааттыы норуоттар, чулуу дьону кытары бииргэ осхсуппуттара. Улуу Кыайыы күнэ – Нацискай Германияны Сэбиэскэй армия уонна Сэбиэскэй норуот кыайбытын бэлиэтиир улуу күммүт. Бу күнү 1945 сыллаахха, Советскай Союз үрдүкү сэбиэтин призидиумун ыйааҕынан, ыл ахсын, Ыам ыйын 9 күнүнү Кыайыы күнүнэн бэлиэтииргэ указтаабыта. Бу тэрээһин чэрчитинэн Чочу нэһилиэгэр “Өйдөбүнньүк чүмэчи” акция буолан ааста. Акцияҕа Чочутааҕы И.М. Гоголев аатынан орто оскуола үөрэнээччилэрэ, учууталлара,  тэрилтэ салайааччылара, нэһилиэк олохтоохторо кыттыыны ыллылар.

         Кыайыыны уһансыбыт хоһуун дьоммутугар махталбыт муҥура суох. Өстөөҕү үлтүрүтэргэ Ийэ дойдуларын, норуоттарын, кэнэҕэски көлүөнэлэрин, алдьархайтан быыһаабыт хорсун быһыылара, сырыылара мэлдьи холобур буолуоҕа, албан ааттара эдэр ыччакка, инникитин даҕаны холобур буолан, Ийэ дойдуну муҥура суох сулус буолан ыҥыра туруохтара. Кинилэр сырдык ааттара мэлдьи ааттана туруо.

Ыам ыйын 1 күнүгэр – Республикаҕа биллэриллибит Үлэ күнүн бэлиэтээн, олохтоох дьаһалта баһылыга Догоюсов Петр Александрович көҕүлээһининэн, сарсыарда 10 чаастан түөлбэлэр ыраастаныы үлэтин ыыттылар, трактор уулуссалары кэрийиэн бөхтөрү свалкаҕа тиэйдэ. Маны таһынан атын күҥҥэ Кыадаҥдаҕа баран бу акцияны салгыы ыытыахтара.

Чочутааҕы “Үрүҥ Уолан” сынньалаҥ киинигэр үҥкүү күнүн бэлиэтээн “Үҥкүү дьоро киэһэтэ” – эҕэрдэ кэнсиэр буолла. Дьоро киэһэни 6 үҥкүү ансамбыла кытынна. “Далбар” үҥкүү ансамбыла – салайааччы Чыларова Ия Петровна, “Дьолуо” ансамбыл – салайааччы Ермолаева Сахая Семеновна, үкүүлэри туруорда Павлова Сардаана Павловна, “Оҕо Саас” ансамбыл (улахан уонна кыра бөлөх) – салайааччы Павлова Сардаана Павловна, Кыадаҥда сэлиэнньэтиттэн “Күндэли” ансамбыл – салайааччы Рыкунова Олимпиада Семеновна, «Байалыат» эдэр ийэлэр ансамбыллара салайааччы Догоюсова Замира Кимовна, үҥкүүнү туруарга көмөлөстө Павлова Сардаана Павловна. Ансамбылларбытыгар уонна салайааччыларбытыгар өссө үрдүк ситиһиилэри баҕарыаҕыҥ, махтаныаҕыҥ маннык дьоро киэһэни бэлэхтээбиттэригэр.

Муус устар 26 күнүгэр  Н.Х. Константинов аатынан Кыадаҥдатааҕы «Күндэ» сынньалаҥ киинигэр, Кыадаҥда, Чочу нэһилиэктэрин түөлбэлэрин икки ардыларыгар ыытыллар «Сааскы күллэринньик» көр-күлүү күрэҕэ буолла. Чочу нэһилиэгиттэн Байылыат түөлбэ салайааччыта Лыткина Мария Геннадиевна, Саһарҕа түөлбэ – салайааччы Макарова Саргылаана Чемпионовна уонна Кыадаҥда сэлиэнньэтиттэн Күндэ уоттара –  салайааччы Иванов Валерий Михайлович, түөлбэри салайан кытыннылар. Түөлбэлэр бэйэлэрин чиэстэрин үрдүк таһымҥа көмүскээтилэр. Күрэх түмүгүнэн 1 миэстэ “Саһарҕа”, 2 миэстэ – “Байылыат”, 3 миэстэ – “Күндэ уоттара буоллулар. Түөлбэлэргэ баҕарыаҕыҥ өссө үрдүк ситиһиини, түмсүүлээх буолууну.

Кыадаҥда сэлиэнньэтигэр  муус устар 26 күнүгэр, сарсыарда 10 чаастан, Сахабыт Өрөспүүбүлүкэтин күнүн бэлиэтиир үөрүүлээх миитин буолан ааста. Саха норуота сүгүрүйэр Ытык киһитэ, биллиилээх судаарыстыбаннай уонна политическай деятель, өр кэмнэргэ республиканы уһулуччу таһаарыылаахтык салайбыт Гавриил Иосифович Чиряев бюһугар сибэкки уонна гирлянда уурдулар, эҕэрдэ тыл эттилэр.

Муус устар 19 күнүгэр Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтин Олонхо дьиэтигэр, Чочутааҕы Сэмэн Иннокентьевич Иванов – Чочу Сэмэнин аатынан норуодунай театр Николай Заболоцкай – Чысхаан “Мааппа” кэпсээнинэн испиктээҕи ситиһиилээхтик туруорда, туруорааччы режиссер Степанида Трофимова. Киирбит 36 тыһыынча солкуобайы биир дойдулаахпытыгар, коллегабытыгар Томскай Леонид Петровичка Кореяҕа эмтэнэригэр ыытабыт. Маны таһынан “Үрүҥ Уолан” сынньалаҥ киинин үлэһиттэрэ биир күннээҕи хамнастарын биэрдилэр.

Муус устар 14 кунугэр нэһилиэкпитигэр сандал сааһы көрсө, кырыа кыһыны атаара, көрү-нары көҕүлүттэн тутан, оонньууну оройуттан ылар норуот күүлэйэ буолан ааста. Ону таһынан нэһилиэк олохтоохторун кыттыылаах истиҥ ырыалар – тойуктар, көрдөөх – нардаах конкурстар, оҕолорго көрдөөх күрэхтэр, минньигэс шашлык амсайыыта, ас арааһыттан атыы – тутуу дьаарбаҥката үөрэ-көтө ыытылыннылар. Халлаан сытыы тыаллаах да буоллар, нэһилиэкпит олохтоохторо, биирдиилээн дьоммут — сэргэбит, ыччаттарбыт, оҕолорбут кэлэн көхтөөх кыттыыны ыллылар.  Бу курдук өрүү көхтөөх, түмсүүлээх буолуоҕун, бука барыгытыгар чэгиэн — чэбдик доруобуйаны, этэҥҥэ буолууну баҕарабыт